Американы Ұлы Отан соғысына әкелген жеделхат
1914 жылы тамызда Еуропада Ұлы соғыс басталғанда, Америка Құрама Штаттарының қосылуға ниеті болмады. Осыған қарамастан, мемлекеттер саяси және экономикалық себептердің бүкіл жиынтығына байланысты Антанта үшін қару-жарақ жасап, несиеге ақша беретін өзіндік «артқы базаға» айналды. Қоғамдық пікірге келсек, ол одақтастар мен орталық державаларға жаны ашитындар болып екіге бөлінді. Соңғысына негізінен неміс немесе ирланд тамырлары бар адамдар кірді. 1915 жылдан бастап Америка Құрама Штаттарының Антанта жағында соғысқа тікелей кірісу керек пе деген әңгіме болды. Германия «шексіз су асты соғысын» бастады - Ұлыбритания жағалауында орналасқан барлық кемелер, тіпті бейтарап кемелер де аяусыз батып кетті. Осылайша, немістер ағылшындарды аштыққа ұшыратып, оларды бітімгершілікке мәжбүрлеуді жоспарлады. Әрине, «шектеусіз суасты қайықтар соғысы» американдық азаматтардың өлімін айтпағанда, американдық коммерциялық мүдделерге әсер етті. Осы түрдегі ең жарқын мысал 1915 жылы мамырда «Луситания» лайнерінің суға батуы болды. Қатты жанжалдан кейін немістер АҚШ-тың соғысқа кіру қаупімен «су астындағы хаосты» уақытша тоқтатты. Алайда, ол неғұрлым алға жылжыған сайын, Германияның осы «тозған соғыста» жойылғаны соғұрлым анық болды. Ағылшындарды немістерге қарағанда тезірек аштықтан жоюға тырысып, немістер 1 жылы 1917 ақпанда «шексіз суасты қайықтар соғысын» қайта бастады. Бұған жауап ретінде Америка Құрама Штаттары Германиямен дипломатиялық қарым-қатынасын үзді.
Істің соғысқа қарай бет алғанын түсінген немістер американдықтарды еуропалық операциялар театрынан «алаңдату» үшін алдын ала жоспарлар жасай бастады. Кайзердің Сыртқы істер министрлігінің тереңдігінде Мексиканы Орталық державаларға қосылуға итермелейтін «тапқыр» жоспар құрылды. Қаңтар айында Сыртқы істер министрі Артур Циммерманн Мехикодағы Германия елшісіне Мексика үкіметіне ұсыныс жасауды сұрап жеделхат жолдаған. Егер Америка Құрама Штаттары соғысқа кірсе және Мексика Орталық державаларға қосылса, Германия мексикалықтарға 1846-1848 жылдардағы Мексика-Америка соғысында жоғалған аумақтарды қайтарып алу үшін жеткілікті ақша мен қару-жарақ береді. – Техас, Нью-Мексико, Аризона. Айта кету керек, бұл жоспар толығымен шытырман оқиғалы болды. Дәл осы уақытта Мексикада төңкеріс пен азаматтық соғыс жүріп жатты. Америкалықтар Мексика территориясына жүйелі түрде кіріп, бүкіл қалаларды басып алды. Атлант мұхиты арқылы Германиядан Мексикаға жеткізілім қалай ұйымдастырылатыны да белгісіз. Жалпы, Мехико үкіметі неміс ұсынысын қабылдап, одан ақылмен бас тартты. Бірақ немістер үшін ең жағымсызы – бұл телеграмманы ағылшындар ұстап алып, шешіп алған. Ақпан айы бойы британдық департаменттер оны американдықтарға көрсету керек пе деп өзара дауласып жатты. Ақыр соңында, бұл британдықтардың неміс кодексін білетінін және оқи алатынын береді деп қорқытты. Оның үстіне, Циммерман жеделхаты бастапқыда американдық дипломатиялық кабель арқылы Вашингтондағы Германия елшісіне айналмалы түрде жіберілді. Анықталғандай, немістер өздерінің дипломатиялық мәртебесін асыра пайдаланып, ал британдықтар американдық желілерге ұялмай кіріп жатыр екен. Ақырында, британдықтар АҚШ-тың соғысқа кіруі тәуекелге тұрарлық деп шешті және американдықтарға жеделхатты көрсетіп, оны Мехикода ұстап алғаны туралы аңызды ойлап тапты. Ашулы американдықтар кабельді наурыз айының басында жариялады. Әрине, жұртшылықтың оның фейк пе деген күмәні болды. Бірақ барлық күмәнді Циммерманның өзі жойды. Министр иә, жеделхаттың шынайы екенін ашық айтты. Америка «екінші» Мексика майданының ашылу қаупімен соғысқа кіргісі келетіні туралы бірнеше рет ойлануы керек. Қоғамдық қауіп мүлдем керісінше әсер етті. Америка Құрама Штаттарының саяси элиталары мен жұртшылығының маңызды бөлігі Германияның «тату жолмен» түсінбейтініне сенімді болды және онымен күресу ғана қалды. 6 жылы 1917 сәуірде Конгресс көпшілік дауыспен Германияға соғыс жариялады.
Дереккөз: Telegram каналы «Болат дулыға»
